Neoliberalisering van de zorg zet ons in de shit

De neoliberalisering van de zorg is een probleem omdat het fundamentele waarden zoals toegankelijkheid, gelijkheid en kwaliteit onder druk zet door de focus te leggen op marktwerking, winst en kostenbesparing. We noemen de belangrijkste problemen hieronder op: 

1. Zorg als product in plaats van recht

Onder neoliberalisme wordt zorg steeds meer gezien als een product of dienst die wordt verkocht en gekocht, in plaats van als een fundamenteel recht of wat we commodificatie noemen. Daarbij wordt de toegankelijkheid van mensen met lage inkomens belemmerd, vaak is er minder toegang tot zorg, omdat marktwerking leidt tot hogere kosten en minder subsidiëring. Daarnaast ontstaat selectieve zorg. Zorgverleners kunnen de neiging hebben zich te richten op winstgevende behandelingen en patiënten, terwijl complexe of niet-rendabele zorg wordt verwaarloosd.

2. Verminderde kwaliteit van zorg

Neoliberale hervormingen leggen de nadruk op efficiëntie, wat kan leiden tot tijdsdruk, hogere werkdruk en minder aandacht voor patiënten. Protocolisering dwingt zorgverleners om strikte protocollen te volgen, waardoor persoonlijke zorg en professionaliteit in het gedrang komen. Daarnaast is er het probleem van het personeelstekorten. Marktmechanismen leiden vaak tot besparingen op personeel, wat resulteert in onderbezetting en uitputting van zorgmedewerkers.

3. Ongelijkheid in toegang tot zorg

Een ander probleem is de kostenstijging.  Door privatisering en concurrentie stijgen de kosten voor patiënten, zoals eigen bijdragen en premies.  Hierdoor kunnen regionale ongelijkheden ontstaan of, winstgedreven zorg kan ertoe leiden dat zorgaanbieders zich concentreren in winstgevende gebieden, terwijl minder rendabele regio’s worden verwaarloosd. Een verder gevolg is hiervan de gezondheidskloof:. Sociaaleconomische verschillen worden versterkt, omdat mensen met lage inkomens vaak zorg uitstellen of vermijden vanwege financiële drempels.

4. Financiële druk op patiënten en samenleving

In een neoliberaal systeem worden de kosten en risico’s steeds meer naar de patiënt verschoven, bijvoorbeeld door hogere eigen bijdragen of beperktere verzekeringspakketten. Er ontstaat een kostenexplosie; Marktwerking in de zorg heeft vaak geleid tot hogere totale zorguitgaven, omdat concurrentie administratieve kosten verhoogt en winstgevendheid wordt nagestreefd.

5. Vermarkting en bureaucratisering

Complexiteit en administratie: De introductie van marktprincipes heeft geleid tot een bureaucratische last door contracten, prestatie-indicatoren en verzekeringsadministratie. Deze bureaucratisering brengt ook een moreel apathisch systeem met zich mee. Er ontstaat ook versnippering van zorg.  Concurrentie tussen zorgverleners ondermijnt samenwerking en geïntegreerde zorg, wat nadelig is voor patiënten met complexe behoeften.

6. Verlies van solidariteit

We denken hier aan individualisering. Neoliberalisme legt de nadruk op persoonlijke verantwoordelijkheid voor gezondheid, waardoor solidariteit en collectieve oplossingen worden uitgehold. Dat breng een wantrouwen mee. Het winstmotief kan het vertrouwen in zorgverleners aantasten, omdat patiënten zich afvragen of beslissingen worden gedreven door hun welzijn of financiële belangen.

Voorbeelden van neoliberale effecten op zorg

In bijvoorbeeld Nederland heeft de invoering van het zorgstelsel in 2006, gebaseerd op gereguleerde marktwerking, geleid tot hogere premies, een grotere bureaucratie en een stijgende werkdruk voor zorgpersoneel. In de Verenigde Staten, waar neoliberale principes sterk doorwerken, hebben miljoenen mensen geen toegang tot betaalbare zorg, ondanks hoge uitgaven per hoofd van de bevolking.

Wat zijn de alternatieven voor neoliberale zorg?

Ten eerste publieke zorgmodellen zoals in landen in Denemarken en Zweden tonen aan dat een publiek gefinancierd zorgstelsel betere resultaten kan leveren op het gebied van toegang, kwaliteit en kosten. Ten tweede hybride systemen. Het combineren van gereguleerde marktwerking met sterke publieke controle en solidariteit kan negatieve effecten van privatisering beperken. En ten derde herwaardering van zorgpersoneel of, investeren in zorgverleners, met aandacht voor werkdruk en beloning, is essentieel om kwaliteit en motivatie te waarborgen.

Voorlopige conclusie

De neoliberalisering van de zorg is problematisch omdat het de nadruk legt op winst en efficiëntie ten koste van toegankelijkheid, gelijkheid en kwaliteit. Zorg is een fundamenteel mensenrecht en geen product. Het is cruciaal om het systeem te hervormen, zodat solidariteit, duurzaamheid en menselijke waardigheid weer centraal staan. Daarnaast roept het de fundamentele vraag op: Is het onze taak als samenleving om gezondheid als een publieke zaak te blijven zien, of mogen we het overlaten aan de grillen van de markt?