Kierkegaards analyse van vertwijfeling, zoals uiteengezet in "De ziekte tot de dood", richt zich op het individuele lijden dat ontstaat wanneer een persoon niet in staat is om zijn "ware zelf" te verwerkelijken – een falen om zich te verhouden tot het eeuwige of tot God. Hoewel zijn werk gericht is op het individu, kunnen zijn inzichten inderdaad worden geïnterpreteerd in de context van moderne maatschappelijke dynamieken. Hieronder breng ik een analyse van hoe zijn ideeën over vertwijfeling zich vandaag in de samenleving manifesteren:
1. De esthetische fase: Oppervlakkigheid en vluchtgedrag
Kierkegaard beschrijft de esthetische fase als een leven gericht op genot, afleiding en vermijding van verantwoordelijkheid. In de moderne samenleving zien we dit terug in consumentisme en instant bevrediging:
De obsessie met materieel bezit, sociale media-likes, en korte-termijnplezier als vervanging voor diepere zingeving. Of, FOMO (Fear of Missing Out) of de angst om "iets te missen" leidt tot een versnipperd bestaan, waarbij mensen zichzelf verliezen in een stroom van prikkels. Daarnaast is er de Identiteitscrisis. Sociale media creëren een cultuur van performativiteit, waar identiteiten worden gecurateerd en authentiek zelfbewustzijn verdwijnt.
Maatschappelijke vertwijfeling is dan waar we als collectief existentiële vragen vermijden (bv. klimaatcrisis, ongelijkheid) door ons te verschuilen in entertainment, technologie of consumentisme – een vlucht voor verantwoordelijkheid.
2. De ethische fase: Normativiteit en morele verdeeldheid
In de ethische fase streeft de mens naar morele principes, maar volgens Kierkegaard leidt dit tot vertwijfeling als de regels rigide worden of botsen met persoonlijke vrijheid. Vandaag zien we dan in polarisatie en ideologische strijd. Maatschappelijke debatten (bv. over klimaat, identiteit, vrijheid) verzanden in zwart-wit tegenstellingen, waarbij morele systemen (links/rechts, progressief/conservatief) tot conflict leiden.
Het leidt tot institutioneel wantrouwen of, systemen (politiek, recht, media) worden gezien als hypocriet of ontoereikend, wat leidt tot cynisme of radicalisering. Daarnaast is er de burn-outcultuur. De druk om aan maatschappelijke normen (succes, productiviteit) te voldoen, veroorzaakt collectieve uitputting.
Maatschappelijke vertwijfeling waar we een spanning ervaren tussen het verlangen naar morele duidelijkheid en het besef dat systemen tekortschieten – een vorm van collectieve machteloosheid.
3. De religieuze fase: Leegte en zoeken naar transcendentie
Kierkegaards religieuze fase vereist een "sprong van geloof" – een overgave aan iets transcendents. In een geseculariseerde wereld vertaalt dit zich naar vervangende religies zoals nationalisme, conspiracytheorieën, of woke-ideologieën fungeren als nieuwe "absoluten", maar leiden vaak tot dogmatisme en verdeeldheid. Gevolg is existentiële eenzaamheid. Ondanks hyperconnectiviteit voelen mensen zich vervreemd, wat leidt tot een zoektocht naar spirituele invulling (bv. mindfulness, psychedelica). En er zijn de klimaatangst en existentiële risico's. De confrontatie met ecologische ineenstorting of technologische disruptie (AI, nucleaire dreiging) roept vertwijfeling op over de toekomst.
Maatschappelijke vertwijfeling lezen we in het ontbreken van gedeelde transcendentie (een "hogere betekenis") leidt tot nihilisme of wanhopige pogingen om betekenis te construeren, vaak via oppervlakkige substituten.
-Kierkegaards waarschuwing: De massa als onwaarheid
Kierkegaard bekritiseerde de "massa" als een plek waar individuen hun verantwoordelijkheid verliezen. Vandaag zien we dit in:
- Sociale media als collectieve echo's:groepsdenken en cancel culture onderdrukken individuele authenticiteit.
- Technologische vervreemding: slgorithmes reduceren mensen tot data-punten, wat Kierkegaards angst voor het verlies van het "zelf" weerspiegelt.
-Conclusie: Vertwijfeling als maatschappelijke ziekte
Hoewel Kierkegaards werk individueel is, biedt het een lens om moderne crises te begrijpen: een samenleving die lijdt onder oppervlakkigheid, morele verwarring, en een vacuüm van transcendentie. De uitdaging ligt niet in het oplossen van vertwijfeling, maar in het erkennen ervan als kans tot zelfbewustwording – zowel voor het individu als voor de samenleving. Zoals Kierkegaard schreef: *"Vertwijfeling is de ziekte om te sterven, te sterven aan zichzelf"* – een oproep tot transformatie die vandaag actueler is dan ooit.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten