Filosofische percepties over angst

Angst wordt vaak beschreven als een onduidelijke, diffuse en diepe emotionele toestand die niet altijd verbonden is met een specifieke bedreiging of object. 

Het is een gevoel van innerlijke onrust of existentiële spanning dat kan voortkomen uit het besef van onzekerheid over de toekomst, persoonlijke vrijheid, of zelfs de eindigheid van het leven. 

Angst heeft vaak te maken met onbekende of oncontroleerbare factoren, zoals de angst voor het onbekende, de angst voor falen, of de angst voor de dood. 

Het is soms moeilijk te lokaliseren of precies te benoemen, wat het tot een meer algemene en langdurige ervaring maakt.

In wat volgt geef ik wat filosofische invalshoeken mee hoe over angst kan nagedacht worden.

1. Søren Kierkegaard: Angst als existentiële confrontatie

Kierkegaard, een Deense filosoof uit de 19e eeuw, beschreef angst als een diep existentiële ervaring die ontstaat wanneer een individu zich bewust wordt van de vrijheid en verantwoordelijkheid die gepaard gaan met het bestaan. Voor Kierkegaard is angst niet alleen een gevoel van angst voor iets specifieks, maar eerder een "angst voor het niets". Het is de confrontatie met de mogelijkheid van de vrije keuze, de onvermijdelijkheid van de dood en de fundamentele onzekerheid van het leven. Angst is een natuurlijk gevolg van het besef van de existentiële vrijheid die ieder mens bezit, maar het biedt ook de mogelijkheid voor persoonlijke groei en authenticiteit wanneer men deze angst onder ogen ziet en ermee omgaat.

2. Martin Heidegger: Angst als de ervaring van het "zijn-naar-de-dood"

Heidegger, een andere belangrijke filosoof van de 20e eeuw, benaderde angst in het kader van zijn fenomenologische benadering van het bestaan. In zijn werk Sein und Zeit (Zijn en Tijd) beschreef hij angst als een ervaring die ons confronteert met onze eigen sterfelijkheid en de eindigheid van ons bestaan. Heidegger stelde dat angst ons uit de dagelijkse routine haalt en ons in contact brengt met de fundamentele vraag over de betekenis van ons bestaan. Het is niet angst voor iets concreets, maar de angst die voortkomt uit het besef van de nietsheid die in het leven schuilt, vooral wanneer we geconfronteerd worden met de mogelijkheid van de dood. Door angst te ervaren, wordt men gedwongen om na te denken over de essentie van zijn bestaan en de vrijheid om authentiek te leven.

3. Jean-Paul Sartre: Angst als de ervaring van vrijheid en verantwoordelijkheid

In de existentialistische filosofie van Sartre speelt angst ook een cruciale rol. Sartre stelde dat de mens radicaal vrij is en dat deze vrijheid angst oproept, omdat het individu zich bewust wordt van de verantwoordelijkheid voor zijn eigen keuzes. De angst ontstaat wanneer een persoon zich realiseert dat hij niet kan ontsnappen aan de verantwoordelijkheid voor zijn daden, en dat hij voortdurend moet kiezen, zonder een externe autoriteit of vaste moraal die de keuzes dicteert. Sartre beschreef angst als het gevoel van onzekerheid en zelfs wanhoop dat voortkomt uit deze vrijheid, omdat het betekent dat je jezelf altijd opnieuw moet uitvinden, zonder enige zekerheid over wat de juiste keuze is.

4. Friedrich Nietzsche: Angst als kracht en zelfoverwinning

Voor Nietzsche is angst een onmiskenbaar onderdeel van de menselijke ervaring, maar het wordt niet noodzakelijk als iets negatiefs gezien. In zijn werk beschreef hij hoe angst kan worden gebruikt als een kracht om zichzelf te overwinnen en zijn eigen waarden te creëren. Angst wordt in Nietzsche's denken vaak gekoppeld aan de strijd om te leven en het verlangen om te creëren. In plaats van angst te vermijden, moedigde hij mensen aan om deze te omarmen en te gebruiken als een middel om zichzelf te overtreffen. Angst kan dus een signaal zijn van de potentie voor zelftranscendentie.

5. Sigmund Freud: Angst als onderdrukking van onbewuste verlangens

Freud, de grondlegger van de psychoanalyse, benaderde angst vanuit een psychologisch perspectief, waarbij hij het als een symptoom van onderdrukte verlangens of conflicten beschouwde. Volgens Freud ontstaat angst wanneer het ego geconfronteerd wordt met bedreigingen van de id (onbewuste verlangens) of het superego (morele normen). Angst kan ontstaan door onbewuste conflicten tussen wat we willen en wat sociaal of moreel acceptabel is. Het doel van de psychoanalyse is dan om deze onderdrukte conflicten naar boven te brengen en zo de angst te begrijpen en te verlichten.

6. Albert Camus: Angst in de absurditeit van het leven

In de existentialistische filosofie van Albert Camus is angst nauw verbonden met het concept van de absurditeit. Camus zag de zoektocht van de mens naar betekenis in een onverschillige en betekenisloze wereld als een bron van angst. De mens verlangt naar betekenis, maar het universum biedt geen antwoorden. In plaats van in wanhoop te vervallen, stelde Camus voor om de absurditeit van het bestaan te omarmen en een leven te leiden zonder valsheid of ontsnapping in religie of andere illusies. Angst ontstaat hier uit de confrontatie met het absurde, maar kan ook een weg wijzen naar vrijheid en authenticiteit.

7. Emmanuel Levinas: Angst als confrontatie met de Ander

Levinas, een filosoof van de 20e eeuw, zag angst als iets dat ontstaat in de ontmoeting met de ander, het onbekende, of het vreemde. Voor Levinas is de ervaring van angst niet gericht op de dood of op een innerlijk conflict, maar op de kwetsbaarheid die ontstaat wanneer we geconfronteerd worden met de ander. In plaats van angst te zien als iets dat moet worden overwonnen, stelde Levinas dat de angst ons opent voor de ethische verantwoordelijkheid die we tegenover de ander hebben. De ander wordt een bron van angst, maar ook van morele verplichting en de mogelijkheid voor transcendentie.

Conclusie

Angst heeft door de geschiedenis heen verschillende betekenissen en benaderingen gekend in de filosofie. Of het nu gaat om existentiële angst, de angst voor de dood, of de angst voor de vrijheid en verantwoordelijkheid van het leven, angst wordt gezien als een fundamenteel onderdeel van het menselijk bestaan. In veel gevallen wordt angst niet als iets slechts beschouwd, maar eerder als een uitdaging die kan leiden tot zelfinzicht, vrijheid en persoonlijke groei. Filosofen nodigen ons uit om de angst te begrijpen, te omarmen of zelfs te gebruiken als een kracht voor verandering.